Επαγελλματική εξουθένωση των επαγγελματιών Υγείας

Της Άννας Σιδηροπούλου, Φαρμακοποιού MSc

  

 Ο όρος επαγγελματική εξουθένωση δεν είναι καινούργιος. Το professional burn-out εμφανίστηκε σαν όρος το 1974 από τον Freudenberger για να αναλυθεί και να καθιερωθεί  12 χρόνια αργότερα από τους Maslach and Jachson. Σύμφωνα με αυτούς, η επαγγελματική εξουθένωση είναι  ένα σύνδρομο σωματικής και συναισθηματικής εξάντλησης στα πλαίσια του οποίου ο εργαζόμενος χάνει το ενδιαφέρον του για τους ασθενείς του, παύει να είναι ικανοποιημένος από την δουλειά του και σχηματίζει αρνητική εικόνα για τον εαυτό του.

Σαν προοδευτική διαδικασία η επαγγελματική εξουθένωση μπορεί να περιγραφεί μέσα από 4 στάδια.

Το πρώτο στάδιο είναι το στάδιο του ενθουσιασμού

Σε αυτό ο επαγγελματίας υγείας όταν πρωτομπαίνει στο σύστημα υγείας θέτει πολύ υψηλούς και συχνά μη εφικτούς στόχους τόσο στον ίδιο του τον εαυτό αλλά και στον επαγγελματικό του περίγυρο είτε αυτός είναι οι συνάδελφοι του είτε οι πελάτες-ασθενείς του. Το κύριο χαρακτηριστικό του είναι ότι αφιερώνει πολύ χρόνο και ενέργεια στην δουλειά του και προσπαθεί μέσα από αυτήν να αντλήσει κάθε δυνατή ικανοποίηση.

Στο δεύτερο στάδιο που λέγεται στάδιο αμφιβολίας και αδράνειας ο επαγγελματίας περνάει σε μια φάση αμφισβήτησης. Από την μία πλευρά ενώ βλέπει ότι ο ίδιος προσφέρει πολλά στο κομμάτι της εργασίας του, αυτή δεν τον πληρεί πια. Νομίζοντας λοιπόν ότι εάν δουλέψει πιο εντατικά θα καλύψει το κενό, αφιερώνει ακόμη περισσότερο χρόνο και φαιά ουσία στην δουλειά του. Παράλληλα όμως αρχίζει και εντοπίζει πράγματα, μικροπροβλήματα και καταστάσεις που τον ενοχλούν.

Στο τρίτο στάδιο –το στάδιο της απογοήτευσης και της ματαίωσης- αρχίζει να εισπράττει πολύ  άγχος από την δουλειά του καθώς επίσης και μια αίσθηση ματαιότητας οπότε ο επαγγελματίας είτε συνειδητοποιεί το ανέφικτο των στόχων που έθεσε ο ίδιος από την αρχή και αναθεωρεί την στάση ζωής του είτε απομακρύνεται από τον στρεσογόνο παράγοντα δηλαδή τους ασθενείς ή και την εργασία του.

Στο τέταρτο στάδιο –το στάδιο της απάθειας- ο επαγγελματίας πια δεν επενδύει ούτε χρόνο, ούτε διάθεση, ούτε ενέργεια στην δουλειά του, δεν ενδιαφέρεται για τους πελάτες-ασθενείς και ουσιαστικά διατηρεί την θέση του για λόγους καθαρά βιοποριστικούς.

Είναι αυτόνοητο  από όλους  ότι οι οποιεσδήποτε επιπτώσεις του φαινομένου της επαγγελματικής εξουθένωσης δεν περιορίζονται μόνο στον χώρο εργασίας αλλά επεκτείνονται στην κοινωνική και προσωπική του ζωή δημιουργώντας προβλήματα και στην κοινωνική αλλά και στην προσωπική του ζωή. 

Οι βασικότεροι παράγοντες που θεωρούνται υπεύθυνοι για την δημιουργία επαγγελματικής εξουθένωσης είναι οι ατομικοί και οι περιβαλλοντικοί.

Οι   ατομικοί παράγοντες περιλαμβάνουν κυρίως παράγοντες που σχετίζονται με την προσωπικότητα του επαγγελματία, τις προσδοκίες που ο ίδιος έχει από την δουλειά του, τους λόγους που επέλεξε το συγκεκριμένο επάγγελμα ,τους τρόπους που διαχειρίζεται τις δυσκολίες του κ.α.

Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες τώρα είναι παράγοντες του εκάστοτε περιβάλλοντος εργασίας οι οποίοι συντελούν στην εμφάνιση της επαγγελματικής εξουθένωσης όπως, το υπερβολικό ωράριο εργασίας, ο μεγάλος φόρτος εργασίας, η ψυχολογική εξάντληση του εργαζομένου λόγω των αυξημένων απαιτήσεων των αρρώστων καθώς και η συχνή –έστω και έμμεση- έκθεση του επαγγελματία στον θάνατο των ασθενών. 

Επηρεασμένοι από το σύνολο αυτών των παραγόντων οι επαγγελματίες υγείας γίνονται ιδιαίτερα ευάλωτοι στην επαγγελματική εξουθένωση και φυσικά χρειάζονται στήριξη .

Η έγκαιρη αναγνώριση των συμπτωμάτων  είναι ένα πολύ σημαντικό πρώτο βήμα για να αναγνωρίσει ο εργαζόμενος το πρόβλημα. Κάποιο οργανικό σύμπτωμα όπως αίσθηση έντονης κόπωσης ή αδυναμίας, επίμονοι πονοκέφαλοι είναι τα πρώτα συμπτώματα που συνήθως ο επαγγελματίας δεν δίνει και ιδιαίτερη σημασία.

Ο επανακαθορισμός των προσωπικών στόχων είναι επίσης πολύ σημαντικός γιατί φαίνεται ότι είναι πηγή άγχους για τον εργαζόμενο όταν αυτός δεν πετύχει τους στόχους που ο ίδιος έχει θέσει για την δουλειά του. Καλό θα ήταν λοιπόν, από καιρού εις καιρόν, οι στόχοι και οι επιθυμίες αυτές να επαναπροσδιορίζονται ανάλογα και με τις ευρύτερες συνθήκες που επικρατούν στον χώρο εργασίας.

Ο εργαζόμενος έχει πολύ μεγάλη ανάγκη υποστήριξης. Δυστυχώς όμως λόγω της φύσης της δουλειάς όπου οι άρρωστοι έχουν συνεχή ανάγκη ψυχολογι   Ο όρος επαγγελματική εξουθένωση δεν είναι καινούργιος. Το professional burn-out εμφανίστηκε σαν όρος το 1974 από τον Freudenberger για να αναλυθεί και να καθιερωθεί  12 χρόνια αργότερα από τους Maslach and Jachson. Σύμφωνα με αυτούς, η επαγγελματική εξουθένωση είναι  ένα σύνδρομο σωματικής και συναισθηματικής εξάντλησης στα πλαίσια του οποίου ο εργαζόμενος χάνει το ενδιαφέρον του για τους ασθενείς του, παύει να είναι ικανοποιημένος από την δουλειά του και σχηματίζει αρνητική εικόνα για τον εαυτό του.

Σαν προοδευτική διαδικασία η επαγγελματική εξουθένωση μπορεί να περιγραφεί μέσα από 4 στάδια.

Το πρώτο στάδιο είναι το στάδιο του ενθουσιασμού

Σε αυτό ο επαγγελματίας υγείας όταν πρωτομπαίνει στο σύστημα υγείας θέτει πολύ υψηλούς και συχνά μη εφικτούς στόχους τόσο στον ίδιο του τον εαυτό αλλά και στον επαγγελματικό του περίγυρο είτε αυτός είναι οι συνάδελφοι του είτε οι πελάτες-ασθενείς του. Το κύριο χαρακτηριστικό του είναι ότι αφιερώνει πολύ χρόνο και ενέργεια στην δουλειά του και προσπαθεί μέσα από αυτήν να αντλήσει κάθε δυνατή ικανοποίηση.

Στο δεύτερο στάδιο που λέγεται στάδιο αμφιβολίας και αδράνειας ο επαγγελματίας περνάει σε μια φάση αμφισβήτησης. Από την μία πλευρά ενώ βλέπει ότι ο ίδιος προσφέρει πολλά στο κομμάτι της εργασίας του, αυτή δεν τον πληρεί πια. Νομίζοντας λοιπόν ότι εάν δουλέψει πιο εντατικά θα καλύψει το κενό, αφιερώνει ακόμη περισσότερο χρόνο και φαιά ουσία στην δουλειά του. Παράλληλα όμως αρχίζει και εντοπίζει πράγματα , μικροπροβλήματα και καταστάσεις που τον ενοχλούν.

Στο τρίτο στάδιο –το στάδιο της απογοήτευσης και της ματαίωσης- αρχίζει να εισπράττει πολύ  άγχος από την δουλειά του καθώς επίσης και μια αίσθηση ματαιότητας οπότε ο επαγγελματίας είτε συνειδητοποιεί το ανέφικτο των στόχων που έθεσε ο ίδιος από την αρχή και αναθεωρεί την στάση ζωής του είτε απομακρύνεται από τον στρεσογόνο παράγοντα δηλαδή τους ασθενείς ή και την εργασία του.

Στο τέταρτο στάδιο –το στάδιο της απάθειας- ο επαγγελματίας πια δεν επενδύει ούτε χρόνο, ούτε διάθεση, ούτε ενέργεια στην δουλειά του, δεν ενδιαφέρεται για τους πελάτες-ασθενείς και ουσιαστικά διατηρεί την θέση του για λόγους καθαρά βιοποριστικούς.

Είναι αυτόνοητο  από όλους  ότι οι οποιεσδήποτε επιπτώσεις του φαινομένου της επαγγελματικής εξουθένωσης δεν περιορίζονται μόνο στον χώρο εργασίας αλλά επεκτείνονται στην κοινωνική και προσωπική του ζωή δημιουργώντας προβλήματα και στην κοινωνική αλλά και στην προσωπική του ζωή. 

Οι βασικότεροι παράγοντες που θεωρούνται υπεύθυνοι για την δημιουργία επαγγελματικής εξουθένωσης είναι οι ατομικοί και οι περιβαλλοντικοί.

Οι   ατομικοί παράγοντες περιλαμβάνουν κυρίως παράγοντες που σχετίζονται με την προσωπικότητα του επαγγελματία, τις προσδοκίες που ο ίδιος έχει από την δουλειά του, τους λόγους που επέλεξε το συγκεκριμένο επάγγελμα ,τους τρόπους που διαχειρίζεται τις δυσκολίες του κ.α.

Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες τώρα είναι παράγοντες του εκάστοτε περιβάλλοντος εργασίας οι οποίοι συντελούν στην εμφάνιση της επαγγελματικής εξουθένωσης όπως, το υπερβολικό ωράριο εργασίας, ο μεγάλος φόρτος εργασίας, η ψυχολογική εξάντληση του εργαζομένου λόγω των αυξημένων απαιτήσεων των αρρώστων καθώς και η συχνή –έστω και έμμεση- έκθεση του επαγγελματία στον θάνατο των ασθενών. 

Επηρεασμένοι από το σύνολο αυτών των παραγόντων οι επαγγελματίες υγείας γίνονται ιδιαίτερα ευάλωτοι στην επαγγελματική εξουθένωση και φυσικά χρειάζονται στήριξη .

Η έγκαιρη αναγνώριση των συμπτωμάτων  είναι ένα πολύ σημαντικό πρώτο βήμα για να αναγνωρίσει ο εργαζόμενος το πρόβλημα. Κάποιο οργανικό σύμπτωμα όπως αίσθηση έντονης κόπωσης ή αδυναμίας, επίμονοι πονοκέφαλοι είναι τα πρώτα συμπτώματα που συνήθως ο επαγγελματίας δεν δίνει και ιδιαίτερη σημασία.

Ο επανακαθορισμός των προσωπικών στόχων είναι επίσης πολύ σημαντικός γιατί φαίνεται ότι είναι πηγή άγχους για τον εργαζόμενο όταν αυτός δεν πετύχει τους στόχους που ο ίδιος έχει θέσει για την δουλειά του. Καλό θα ήταν λοιπόν, από καιρού εις καιρόν, οι στόχοι και οι επιθυμίες αυτές να επαναπροσδιορίζονται ανάλογα και με τις ευρύτερες συνθήκες που επικρατούν στον χώρο εργασίας.

Ο εργαζόμενος έχει πολύ μεγάλη ανάγκη υποστήριξης. Δυστυχώς όμως λόγω της φύσης της δουλειάς όπου οι άρρωστοι έχουν συνεχή ανάγκη ψυχολογικής στήριξης και βοήθειας, οι προσωπικές ανάγκες του εργαζόμενου μπαίνουν σε δεύτερη μοίρα. Ή υποτιμώνται ή πολλές φορές δεν εκφράζονται και καθόλου. Ακόμη, επειδή ο εργαζόμενος δεν  μπορεί να εκφραστεί εύκολα στο περιβάλλον της εργασίας του, ζητάει τις περισσότερες φορές   στήριξη από το οικογενειακό του περιβάλλον ή τον σύντροφό του. Όλος ο συσσωρευμένος θυμός, η απογοήτευση και το άγχος εκτονώνονται έτσι μέσα σε αυτές τις σχέσεις και φυσικά τις επηρεάζουν αρνητικά και τις κλονίζουν.

Τέλος η προσπάθεια αποφόρτισης του επαγγελματία υγείας μέσα από νέα ενδιαφέροντα και δραστηριότητες θα μπορούσε να βοηθήσει στην εκτόνωση των αρνητικών συναισθημάτων και σκέψεων και να αλλάξει κάπως την ρουτίνα της καθημερινότητας του.

κής στήριξης και βοήθειας, οι προσωπικές ανάγκες του εργαζόμενου μπαίνουν σε δεύτερη μοίρα. Ή υποτιμώνται ή πολλές φορές δεν εκφράζονται και καθόλου. Ακόμη, επειδή ο εργαζόμενος δεν  μπορεί να εκφραστεί εύκολα στο περιβάλλον της εργασίας του, ζητάει τις περισσότερες φορές   στήριξη από το οικογενειακό του περιβάλλον ή τον σύντροφό του. Όλος ο συσσωρευμένος θυμός, η απογοήτευση και το άγχος εκτονώνονται έτσι μέσα σε αυτές τις σχέσεις και φυσικά τις επηρεάζουν αρνητικά και τις κλονίζουν.

Τέλος η προσπάθεια αποφόρτισης του επαγγελματία υγείας μέσα από νέα ενδιαφέροντα και δραστηριότητες θα μπορούσε να βοηθήσει στην εκτόνωση των αρνητικών συναισθημάτων και σκέψεων και να αλλάξει κάπως την ρουτίνα της καθημερινότητας του.