Από τον Χαράλαμπο Πετρόχειλο
Τα φάρμακα που λαμβάνονται χωρίς να απαιτείται συνταγή είναι πολύ εύκολο να χρησιμοποιηθούν με λανθασμένο τρόπο, αφού λόγω του χαμηλού κόστους, υπάρχει εύκολη πρόσβαση και δυνατότητα κατάχρησής τους αλλά και λόγω της λανθασμένης αντίληψης -ακριβώς και λόγω της ευκολίας πρόσβασης σε αυτά- ότι είναι απόλυτα ασφαλή, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε πιθανό εθισμό και τοξικότητα.
Σύμφωνα με τα στοιχεία που προκύπτουν από μελέτες και στα οποία αναφέρεται σε άρθρο του το PharmacyTimes.com η λανθασμένη χρήση είναι διαδεδομένη στους εφήβους και τους ηλικιωμένους, λόγω παραγόντων όπως η κακή υγειονομική παιδεία, η γνωστική εξασθένηση και η μη επιβλεπόμενη χρήση.
Η διαθεσιμότητα φαρμάκων χωρίς συνταγή επιτρέπει στους ασθενείς να έχουν πρόσβαση σε μια ποικιλία φαρμάκων για την αυτοθεραπεία κοινών παθήσεων όπως πονοκεφάλους, κρυολογήματα, βήχα, καούρα και μυοσκελετικό πόνο. Όταν χρησιμοποιούνται σωστά και χωρίς αντενδείξεις, τα φάρμακα χωρίς συνταγή είναι ασφαλή και αποτελεσματικά. Ωστόσο, κλινικά στοιχεία δείχνουν ότι η κακή χρήση και η κατάχρηση αυτών των φαρμάκων, συμπεριλαμβανομένων των φυσικών ή φυτικών προϊόντων, μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες όπως εθισμό, τοξικότητα, ακόμη και θάνατο.
Έρευνες δείχνουν ότι τα μη συνταγογραφούμενα φάρμακα είναι ιδιαίτερα ευάλωτα σε κακή χρήση και κατάχρηση λόγω του χαμηλού κόστους, της νόμιμης διαθεσιμότητάς τους, της ευρείας πρόσβασης και των λίγων κανονιστικών περιορισμών στην ηλικία ή την ποσότητα αγοράς.
Η εύκολη πρόσβαση συχνά οδηγεί στην εσφαλμένη πεποίθηση ότι τα μη συνταγογραφούμενα φάρμακα είναι απολύτως ασφαλή, προκαλώντας ενδεχομένως ακατάλληλη χρήση. Επιπλέον, πολλοί άνθρωποι δεν ενημερώνουν τακτικά τους παρόχους υγειονομικής περίθαλψης σχετικά με τη χρήση από πλευράς τους μη συνταγογραφούμενων φαρμάκων, οδηγώντας σε έλλειψη ενημέρωσης σχετικά με τους πιθανούς κινδύνους. Ως αποτέλεσμα, αυτό μπορεί να προκαλέσει λανθασμένη διάγνωση, ακατάλληλη δοσολογία, εξάρτηση από παρατεταμένη χρήση, ανεπιθύμητες ενέργειες και επιβλαβείς αλληλεπιδράσεις φαρμάκων.
Σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Κατάχρησης Φαρμάκων -ένα ερευνητικό ίδρυμα της ομοσπονδιακής κυβέρνησης των Ηνωμένων Πολιτειών, του οποίου η αποστολή είναι να προάγει την επιστήμη σχετικά με τα αίτια και τις συνέπειες της χρήσης φαρμάκων και του εθισμού και να εφαρμόζει αυτή τη γνώση για τη βελτίωση της ατομικής και δημόσιας υγείας- η κακή χρήση και η κατάχρηση μη συνταγογραφούμενων φαρμάκων μπορεί να περιλαμβάνει τη λήψη του φαρμάκου με τρόπο ή δοσολογία διαφορετική από τις οδηγίες που παρέχονται από τον κατασκευαστή, την κατανάλωση φαρμάκου για τα αποτελέσματα που παράγει, όπως π.χ. ευφορία αλλά και συνδυασμό μη συνταγογραφούμενων φαρμάκων για τη δημιουργία νέων προϊόντων.
Παρόλο που κάποια κακή χρήση και κατάχρηση μη συνταγογραφούμενων φαρμάκων είναι σκόπιμη, μπορεί να συμβεί ακούσια κακή χρήση μη συνταγογραφούμενων φαρμάκων λόγω κακής υγειονομικής παιδείας, σύγχυσης που έχει να κάνει με τις ετικέτες τους και της πεποίθησης ότι αυτά τα φάρμακα είναι ακίνδυνα. Οι άνθρωποι μπορεί να λαμβάνουν λανθασμένες δόσεις, να συνδυάζουν προϊόντα με επικαλυπτόμενα συστατικά ή να αυτοθεραπεύονται χωρίς να κατανοούν τους κινδύνους.
Παραδείγματα μη συνταγογραφούμενων φαρμάκων που χρησιμοποιούνται συχνά με καταχρηστικό τρόπο περιλαμβάνουν τη δεξτρομεθορφάνη, τα αντιισταμινικά, τα βοηθήματα ύπνου, τα προϊόντα που περιέχουν καφεΐνη, τα αναλγητικά και την ψευδοεφεδρίνη. Επιπλέον, τα μη συνταγογραφούμενα προϊόντα που διατίθενται στην αγορά για την απώλεια βάρους, όπως τα χάπια αδυνατίσματος, τα καθαρτικά και τα διουρητικά, χρησιμοποιούνται συχνά κατά λάθος, ιδιαίτερα μεταξύ εφήβων και νεαρών ενηλίκων. Τα καθαρτικά συχνά λαμβάνονται ακατάλληλα για απώλεια ή έλεγχο βάρους, ενώ υψηλές δόσεις αντιισταμινικών μπορεί να καταναλωθούν για να προκαλέσουν ευφορικά αποτελέσματα.
Κλινικές Μελέτες και πρόσφατα νέα
Μια συγχρονική μελέτη που εξέτασε τις πρακτικές αυτοθεραπείας με μη συνταγογραφούμενα φάρμακα μεταξύ εφήβων διαπίστωσε υψηλή συχνότητα χρήσης χωρίς επίβλεψη, συχνά λόγω ευκολίας, αντιληπτής ασφάλειας και έλλειψης επίγνωσης σχετικά με τους πιθανούς κινδύνους. Οι συγγραφείς τόνισαν την ανάγκη για στοχευμένη εκπαίδευση και ισχυρότερα ρυθμιστικά μέτρα για τη μείωση της κατάχρησης και την προώθηση ασφαλέστερων συμπεριφορών αυτοφροντίδας μεταξύ των νέων. Τα ευρήματα δημοσιεύθηκαν στο Frontiers in Public Health.
Ομοίως, τα ευρήματα μελέτης που δημοσιεύθηκαν στο Hospital Pharmacy διερεύνησαν την αυξημένη κακή χρήση και κατάχρηση μη συνταγογραφούμενων φαρμάκων κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19. Αποκάλυψαν ότι ο φόβος, η παραπληροφόρηση και η περιορισμένη πρόσβαση σε υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης οδήγησαν τα άτομα στην αυτοθεραπεία με μη συνταγογραφούμενα φάρμακα, συχνά χωρίς κατάλληλη καθοδήγηση. Οι συγγραφείς υπογράμμισαν την ανάγκη για ισχυρότερη δημόσια εκπαίδευση και παρεμβάσεις υπό την ηγεσία των φαρμακοποιών για τον μετριασμό των κινδύνων που σχετίζονται με τη μη επιβλεπόμενη χρήση μη συνταγογραφούμενων φαρμάκων κατά τη διάρκεια κρίσεων δημόσιας υγείας.
Μια αφηγηματική ανασκόπηση που δημοσιεύτηκε στο European Journal of Public Health εξέτασε επιπλέον παράγοντες που συμβάλλουν στην κατάχρηση μη συνταγογραφούμενων φαρμάκων μεταξύ των νέων. Εντόπισε επιρροές όπως η πίεση από τους συνομηλίκους, η έλλειψη επίγνωσης του κινδύνου, η εύκολη προσβασιμότητα και η αντίληψη ότι τα μη συνταγογραφούμενα φάρμακα είναι ασφαλέστερα από τα συνταγογραφούμενα φάρμακα. Οι συγγραφείς τόνισαν τη σημασία της στοχευμένης εκπαίδευσης, της γονικής μέριμνας και των πολιτικών παρεμβάσεων για τον περιορισμό της κατάχρησης και την ενθάρρυνση ασφαλέστερων πρακτικών μεταξύ των νέων.
Σε ηλικιωμένους ενήλικες, μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Innovation in Aging τόνισε την υψηλή επικράτηση και την πολυπαραγοντική φύση της κατάχρησης μη συνταγογραφούμενων φαρμάκων μεταξύ των ηλικιωμένων ενηλίκων. Βασικοί παράγοντες που συνέβαλαν ήταν η πολυφαρμακία, η γνωστική έκπτωση και η περιορισμένη υγειονομική παιδεία, τα οποία αυξάνουν τον κίνδυνο ακατάλληλης δοσολογίας, θεραπευτικής επανάληψης και ανεπιθύμητων αλληλεπιδράσεων φαρμάκων. Αυτά τα ευρήματα υπογραμμίζουν την επείγουσα ανάγκη για αξιολογήσεις φαρμάκων με επικεφαλής φαρμακοποιούς, βελτιωμένη εκπαίδευση των ασθενών και σαφέστερη επισήμανση των μη συνταγογραφούμενων φαρμάκων για την ενίσχυση της ασφάλειας των φαρμάκων σε γηριατρικούς πληθυσμούς.
Τέλος, μια δημοσίευση στο Current Neuropharmacology ανέφερε ότι η κατάχρηση μη συνταγογραφούμενων αντιισταμινικών, φαρμάκων για το βήχα και αποσυμφορητικών, ειδικά σε υψηλές δόσεις, μπορεί να προκαλέσει ψυχωτικά συμπτώματα, υπογραμμίζοντας έναν σοβαρό αλλά συχνά υποαναγνωρισμένο κίνδυνο για τη δημόσια υγεία.
Ο Ρόλος του Φαρμακοποιού
Οι φαρμακοποιοί έχουν πολλαπλούς ρόλους στην προώθηση της ασφαλούς και ορθής χρήσης των μη συνταγογραφούμενων φαρμάκων. Κατά τη διάρκεια της συμβουλευτικής των ασθενών, οι φαρμακοποιοί θα πρέπει να τους παρέχουν πληροφορίες σχετικά με την κατάλληλη δοσολογία, τη διάρκεια χρήσης και τις πιθανές φαρμακευτικές αλληλεπιδράσεις ή αντενδείξεις, ειδικά όταν οι ασθενείς διαχειρίζονται πολλαπλές παθήσεις ή χρησιμοποιούν άλλα φάρμακα.
Δεδομένης της εκτεταμένης διαθεσιμότητας και της αντιληπτής ασφάλειας των μη συνταγογραφούμενων φαρμάκων, πολλοί υποτιμούν τις πιθανότητες για κακή χρήση και κατάχρηση, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε ανεπιθύμητα αποτελέσματα όπως τοξικότητα, εξάρτηση ή καθυστερημένη θεραπεία. Με την επέκταση της ευαισθητοποίησης και την προώθηση της ασφαλούς χρήσης των μη συνταγογραφούμενων φαρμάκων, οι πρωτοβουλίες εκπαίδευσης ασθενών με επικεφαλής φαρμακοποιούς έχουν τη δυνατότητα να μετριάσουν αυτούς τους κινδύνους που σχετίζονται με την κακή χρήση και την κατάχρηση. Όταν χρησιμοποιούνται κατάλληλα, τα μη συνταγογραφούμενα φάρμακα προσφέρουν αποτελεσματική ανακούφιση από μια ποικιλία μικρών παθήσεων και οι συστάσεις των φαρμακοποιών δίνουν τη δυνατότητα στους ασθενείς να λαμβάνουν ενημερωμένες και υπεύθυνες αποφάσεις σχετικά με την αυτοφροντίδα τους.
Πηγή: dailypharmanews.gr
