Πέτρες στα νεφρά: Το νερό και άλλα 5 σημεία κλειδιά της διατροφής

Σε μελέτη η οποία πραγματοποιήθηκε το 2012 στην Αμερικάνικη ήπειρο, υπολογίστηκε πως 1 στους 11 θα εμφανίσει πέτρες στα νεφρά (νεφρολιθίαση). Μέχρι σήμερα οι ειδικοί δεν μπορούν να πουν σαφώς πως κάποιος μπορεί να κάνει κάτι «λάθος» στη καθημερινότητα του, αυξάνοντας έτσι τον κίνδυνο να εμφανίσει πέτρες στα νεφρά. Παρ΄όλ΄αυτά η παχυσαρκία, η έλλειψη κατανάλωσης νερού, αλλά και γενετικοί παράγοντες έχουν εν μέρει συσχετιστεί με την πάθηση. Οι επιστήμονες έχουν καταλήξει πως η κατανάλωση συγκεκριμένων τροφίμων δεν είναι σε καμία περίπτωση αιτία για εμφάνιση της νόσου. Παραδόξως όμως η διατροφή μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση & στην πρόληψη επανεμφάνισης της ασθένειας.

Τι ακριβώς είναι οι πέτρες στα νεφρά; Το σώμα μας χρησιμοποιεί τα συστατικά της τροφής για να παράξει ενέργεια και να λειτουργήσει ρυθμικά. Ό,τι περισσέψει όμως από τη διαδικασία αυτή πρέπει να φύγει από τον οργανισμό. Η μεταφορά των «άχρηστων» προϊόντων γίνεται μέσω του αίματος, το οποίο φιλτράρεται στο σουρωτήρι του σώματος, τα νεφρά. Τα συστατικά τα οποία δεν χρειαζόμαστε αποβάλλονται από τα νεφρά μέσω των ούρων. Συχνά όμως τα παραπροϊόντα του σώματος δημιουργούν κρυστάλλους (πέτρες) οι οποίοι μπλοκάρουν  τα νεφρά ή την ουροδόχο κύστη, εμποδίζοντας έτσι τη φυσιολογική αποβολή των παραπροϊόντων των διεργασιών του οργανισμού.

Είναι όλες οι πέτρες στα νεφρά οι ίδιες; Όχι, υπάρχουν 4 βασικά διαφορετικά είδη. Οι πέτρες ασβεστίου (οξαλικού ή φωσφορικού ασβεστίου), οι πέτρες ουρικού οξέως, οι πέτρες κυστεΐνης & οι πέτρες εναμμώνιου φωσφορικού μαγνησίου (στρουβίτης, struvite). Τα διαφορετικά ονόματα αντιστοιχούν σε διαφορετικά άλατα τα οποία έχουν σχηματίσει τις πέτρες στα νεφρά, και κάθε περίπτωση χρειάζεται ειδική διατροφική προσέγγιση.

Η πιο διαδεδομένη μορφή λίθων στα νεφρά είναι αυτή του οξαλικού ασβεστίου, δηλαδή οξαλικά οξέα τα οποία ενώνονται με άλατα του ασβεστίου για να σχηματίσουν τους ανεπιθύμητους κρυστάλλους. Οι παρακάτω 6 κανόνες αφορούν κυρίως αυτή τη μορφή της νεφρολιθίασης.

Κανόνας 1: Το νερό είναι σωτήριο

• Η κατανάλωση επαρκούς ποσότητας νερού είναι ίσως η πιο σημαντική συμβουλή για την πρόληψη και την αποφυγή επανεμφάνισης λίθων στα νεφρά.
• Η ποσότητα των υγρών που πρέπει κανείς να καταναλώνει κάθε ημέρα διαφέρει ανάλογα με την ηλικία, το φύλο, την εφίδρωση κ.α.
• Στόχος είναι να υπάρχει παραγωγή τουλάχιστον 2.5 λίτρων ούρων την ημέρα, καθώς έτσι θα διασφαλιστεί πως αυτά δεν είναι συμπυκνωμένα άρα μπορούν να μεταφέρουν ευκολότερα τα «απόβλητα» του σώματος.
•  Η γενική οδηγία λέει πως άτομα με πέτρες στα νεφρά πρέπει να πίνουν τουλάχιστον 2.5- 3 λίτρα υγρών την ημέρα.
• Είναι πολύ σημαντικό να κατανέμεται ομοιόμορφα η κατανάλωση νερού μέσα στην ημέρα, έτσι ώστε να υπάρχει ικανοποιητική παραγωγή ούρων από τα νεφρά όλο το 24ωρο.
• Πολύ συχνά «ξεχνάμε να διψάσουμε», για το λόγο αυτό καλό θα ήταν οι ενδιαφερόμενοι να έχουν ένα μπουκάλι νερού μαζί τους όλη την ημέρα για να θυμούνται να πίνουν υγρά.
• Μία συμβουλή θα ήταν να πιείτε 2 με 3 ποτήρια νερό μόλις ξυπνήσετε, αλλά και πριν κοιμηθείτε.
• Υγρά φυσικά δεν είναι μόνο το νερό.
• Μελέτες έχουν δείξει πως το κιτρικό οξύ των εσπεριδοειδών βοηθά στην πρόληψη της νεφρολιθίασης, άρα μία έξυπνη λύση θα ήταν να καταναλώσει κανείς λεμονάδα ή χυμό lime αντί για αναψυκτικά τύπου cola ή τσάι. Τα τελευταία σε ορισμένες περιπτώσεις έχει φανεί πως αυξάνουν τον κίνδυνο για εμφάνιση πέτρας στο νεφρά. 
• Ο χυμός cranberry μπορεί επίσης να βοηθήσει.

Κανόνας 2: Τελικά το ασβέστιο της διατροφής δεν είναι απαγορευμένο

• Παρότι μιλάμε για λίθους ασβεστίου, το ασβέστιο της διατροφής όχι μόνο δεν επιβαρύνει την πάθηση, αλλά αντιθέτως μικρές ποσότητες ασβεστίου μπορεί να αυξήσουν τις πιθανότητες εμφάνισης της νόσου. Αυτό συμβαίνει διότι το ασβέστιο δημιουργεί ζευγάρια με τα οξαλικά οξέα, τα οποία εάν αφεθούν ελεύθερα θα σχηματίσουν τις πέτρες στα νεφρά.
• Οι οδηγίες μιλούν για την κατανάλωση τουλάχιστον 2 ή 3 μερίδων τροφών πλούσιων σε ασβέστιο την ημέρα: 1 ποτήρι γάλα, ένα γιαούρτι, 1 σπιρτόκουτο τυρί.
• Η χρήση συμπληρωμάτων διατροφής με ασβέστιο δεν είναι η ιδανικότερη λύση & εάν υπάρχει απόλυτη ανάγκη θα πρέπει πάντα να γίνεται μαζί με τα κυρίως γεύματα.

Κανόνας 3: Τα οξαλικά οξέα των τροφών

Τα οξαλικά οξέα είναι ουσίες που παράγονται από το σώμα μας, αλλά τα βρίσκουμε και στη διατροφή μας. Παρότι τελευταίες μελέτες έχουν δείξει πως τα οξαλικά οξέα των τροφών δεν έχουν τόσο μεγάλη επίδραση στη νεφρολιθίαση, καλό θα ήταν οι ενδιαφερόμενοι να ελέγχουν τις ποσότητες που καταναλώνουν από τρόφιμα πλούσια σε οξαλικά οξέα:

• Σπανάκι
• Φράουλες
• Σοκολάτα
• Σιτηρά ολικής άλεσης
• Τσάι
• Αμύγδαλα, φυστίκια

Κανόνας 4: Το αλάτι είναι στοιχείο κλειδί στη διατροφή

• Το αλάτι, μαζί με την κατανάλωση υγρών, αποτελούν τις δύο σημαντικότερες αλλαγές που μπορεί κανείς να πραγματοποιήσει στη διατροφή του για την πρόληψη της νεφρολιθίασης.
• Το αλάτι ενισχύει την αποβολή ασβεστίου από το σώμα, άρα και τις πιθανότητες σχηματισμού πέτρας στα νεφρά.
• Οι ειδικοί συστήνουν τη μέγιστη κατανάλωση 2,000 μιλιγραμμαρίων αλατιού την ημέρα, που αντιστοιχεί σε λιγότερο από 1 κουταλάκι του γλυκού.
• Κανείς δεν πρέπει να ξεχνάει τις κρυφές πηγές αλατιού στη διατροφή: ψωμί, τυριά, αλλαντικά, έτοιμα γεύματα & σνακ, έτοιμα αρτοσκευάσματα & γλυκά, έτοιμα dressings.

Κανόνας 5: Ζωικές πηγές πρωτεΐνης πρέπει να καταναλώνονται με μέτρο

• Μελέτες έχουν δείξει πως οι χορτοφάγοι έχουν μικρότερες πιθανότητες επανεμφάνισης λίθων στα νεφρά.
• H ζωική πρωτεΐνη του κρέατος, των πουλερικών, των ψαριών των γαλακτοκομικών και των αυγών δεν είναι απαγορευμένη, αλλά είναι απαραίτητο να είναι ισορροπημένη.
• Οι οδηγίες συνιστούν την κατανάλωση 2 με 3 μερίδων πρωτεΐνης ζωικής προέλευσης την ημέρα, δηλαδή περίπου 1 ολόκληρη παλάμη του χεριού.
• Πρωτεΐνη συναντάμε και σε φυτικά τρόφιμα όπως: τα όσπρια, η σόγια, οι ξηροί καρποί και κάποια σιτηρά. Αυτά αποτελούν εξαιρετικές επιλογές για όσους έχουν πέτρες στα νεφρά

Κανόνας 6: Συμπληρώματα διατροφής με βιταμίνη C χρειάζονται προσοχή

• Η βιταμίνη C μετατρέπεται σε οξαλικό οξύ στο σώμα.
• Τα μέχρι τώρα δεδομένα συνιστούν τη μέγιστη λήψη 500 μιλιγραμμαριών βιταμίνης C ημερησίως για άτομα με νεφρολιθίαση.

Για μία εξατομικευμένη προσέγγιση συμβουλευτείτε το γιατρό ή τον διαιτολόγο σας.

Ήβη Παπαϊωάννου, MS, RDN

Διαιτολόγος, Διατροφολόγος

Μέλος της Ακαδημίας Διατροφής και Διαιτολογίας, ΗΠΑ

Πηγή